سووشون سیمین در کتابخانه مرکزی بوکان نقد شد

اولین جلسه نقد و بررسی کتاب ویژه بانوان روز پنج شنبه نهم دی ماه راس ساعت 3 بعدازظهر در آمفی تئاتر کتابخانه مرکزی بوکان برگزار شد. در این جلسه سه ساعته با همراهی اعضای کتابخانه و جمعی از فرهنگیان این شهر در محیطی دوستانه و صمیمانه جنبه های مختلف محتوایی سووشون مورد کاوش قرار گرفت.

در ابتدای این جلسه خانم پروین عبداله زاده به نمایندگی از اداره کتابخانه های عمومی شهرستان بوکان، ضمن خیر مقدم به حاضران در جلسه به اهداف جلسات نقد اشاره کردند و افزودند: این جلسات به منظور تحلیل محتوای آثار، معرفی نویسندگان جوان، ترویج خواندن، شناساندن کتاب خوب و آشنایی با خدمات کتابخانه ای، به صورت مستمر در کتابخانه های عمومی برگزار می شود. ایشان با اشاره به برگزاری نشست های کتابخوان به صورت ماهانه تاکید کرد: نشست کتابخوان دی ماه به دلیل تعطیلی بیست و چهارم در روز شنبه 25 دیماه راس ساعت 4 عصر برگزار می شود. بانوان گرامی علاقه مند می توانند در این نشست شرکت نموده و از مزایای حضور در آن بهره مند شوند. کتابدار کتابخانه مرکزی بوکان صحبت های خود را با معرفی اجمالی زنده یاد سیمین دانشور شامل فعالیت های پژوهشی و ادبی، زندگی خصوصی و آشنایی با جلال آل احمد و آثار منتشر شده ایشان به عنوان اولین زن رمان نویس ایرانی به پایان رساند.

 در ادامه خانم فوزیه سلطان بیگی و خانم لیلا صالحی به روی سن رفتند. خانم سلطان بیگی با اشاره به معنای لغوی سووشون آن را نشانی از آداب و رسوم عزاداری عنوان کرد و افزود: زندگی سخت مردم در زمانه ارباب و رعیتی و حضور انگلیس اشغال گر و همکاری برخی از خائنان وطنی با اجنبی ها شالوده این رمان ایرانی است. ایشان با اشاره به نقش زنان در سووشون، این کتاب را آیینه زنان ایرانی در آن دوران نابسامان دانست و تاکید کرد: تنها زنی که پابه پای مردان بار حوادث تلخ را به دوش می کشد زری همسر یوسف است. سایر زنان به انحای مختلف قربانی جامعه و نگاه جنسی جامعه مردسالار آن روز اند. مثل بی بی مادر یوسف که سر پیری آواره غربت می شود. این نویسنده بوکانی به  مبارزات یوسف اشاره کرد و افزود: او هرچند می داند زمان مبارزه فرا نرسیده اما از همه فرصتها برای نشان دادن عصبانیت خود استفاده می کند. همین امر باعث می شود در یک روز گرم تابستان خانه رویاهای زری خراب شود و سیاوش او مظلومانه ترور شود. خانم سلطان بیگی مراسم سیاوشان، غم بزرگ زری و صدای کمرنگ مردم در تشییع جنازه یوسف، به خاک سپردن شبانه جسد او را از نقاط برجسته سووشون دانست و تصریح کرد: پیام مک ماهون مایه های اعتماد به نفس زری را فراهم می کند؛ کم کم زن ترسوی دیروز شجاع می شود  و برای نجات خانواده اش و گرفتن انتقام یوسف، به دست خسرو تفنگ می دهد .

 خانم لیلا صالحی منتقد بعدی، ضمن خیر مقدم به حاضران سووشون را اولین نمونه زنانه نگاری در ایران معرفی کرد و افزود: برهه تاریخی این کتاب به شهریور 1320 یعنی سه سال بعد از جنگ جهانی دوم برمی گردد. در حقیقت انگلیسی ها سعی داشتند با استفاده از ایران به شوروی در شمال ایران کمک کنند . ایشان جامعه داستان را به طبقه فرادست، ایلات، خارجی ها مثل انگلیسی ها و سربازان اجیرشده هندی، رعیت ها و غلامان و بردگان تقسیم بندی کرد و تاکید کرد:  خانم دانشور شخصیت پردازی بسیار قوی و قدرت نویسندگی خود را در نمایاندن افراد حاضر در داستان به رخ کشیده اند. قهرمان داستان ما از طیف اربابان انتخاب شده اند، ایل قشقایی با دولت مرکزی وارد جنگ شده چرا که حاضر به پذیرش تخته قاپو (سکونت گزینی ایلات کوچرو توسط رضا خان) نیستند. خارجی های حاضر در کتاب انگلیسی ها مثل سرجن سینگلر جاسوس انگلیسی که در آغاز در لباس بازرگان و تاجر چرخ خیاطی وارد شیراز می شود. مک ماهون ایرلندی که مثل ما ایرانی ها نگاه مشابهی به انگلیس اشغالگر دارد. هنوز هم بخشی از ایرلند خواستار استقلال از انگلیس انگلوساکسون است. یکی از محلاتی که من در جایی ندیدم به آن اشاره شود محله مردستان است. به نظرم این محله محل سکونت روسپیان شیراز باشد.  دکتر صالحی با اشاره به شروع سووشون تصریح کرد: خانم دانشور از برائت استهلال برای شروع داستان بهره گرفته اند و همین مسئله بر جذابیت آن افزوده است. این معلم تاریخ به تفاوت دیدگاه دو برادر از طبقه مرفه جامعه اشاره کرد و افزود: خان کاکا برادر یوسف برای نماینده شدن از هیچ کاری ابا ندارد اما یوسف چون او به رعایا نگاه نمی کند و نگاهی تساوی طلبانه دارد. خانم صالحی به تلفظ سووشون اشاره کرد و تاکید کرد: سووشون تلفظ تهرانی و سَووشون تلفظ شیرازی مراسم سیاوشان است که هنوز هم در ایلات جنوب ایران همانند یک سنت دیرینه برگزار می شود. این منتقد با اشاره به انتخاب هوشمندانه اسامی شخصیت ها و مکان ها به نقش زنان در سووشون پرداخت و افزود: زری در یک خانواده تحصیل کرده، تقریبا مرفه و غیر مذهبی زاده شده است اما او دختری ضد مذهب نیست. مثلا زمانی که در مدرسه انگلیسی ها درس می خواند حامی دوست روزه گرفته اش می شود و از او حمایت می کند یا زمانی که عزادار پدرش است لباس مشکی از تن بیرون نمی آورد. او با ارباب زاده ای جوان و روشنفکر که در خارج درس خوانده ازدواج می کند و تلاش دارد فرزندانش را به طریق متفاوت تربیت نماید مثلا برای آنان رادیو روشن می کند تا شنونده قصه های صبحی باشند. او کاری به مسائل خارج از خانه ندارد و متاسفانه اولین تجاوز به حریم خانه او توسط هم وطنشان انجام صورت می گیرد، این تجاوز با عاریه گرفتن گوشواره های عقیق زری در عروسی گیلانتاج شروع و با تصاحب اسب خسرو در خانه اش توسط پسر حاکم ادامه می یابد. او در آغاز جرات نقش آفرینی اجتماعی ندارد اما به عنوان یک زن ایرانی در یک رویای تاریخی (همان سووشون) حضور می یابد. عمه خانم خواهر یوسف زنی مذهبی و مهربان و مدیر خانه زری است. زنان سووشون دو ستم مضاعف را هم در حوزه سیاسی و هم در خانه به دوش می کشند. عمه خانم داغدار مادر آواره اش است و زمانی که از خان کاکا ناراحت است زبان به گله می گشاید که : خدایا چرا مرا لچک به سر آفریدی؟

 عزت الدوله خواهر خوانده عمه و زن حاکم شیراز از نژاد حاج ابراهیم خان کلانتر است که زمانی به ولی نعمت خود لطفعلی خان زند خیانت می کند. این زن به همین خاطر بسیار از طرف شوهرش تحقیر می شود. او به خاطر ظاهر نازیبایش، خیانت های مکرر شوهرش، پسر بی اخلاق و  دلخوری از زری به خاطر رد کردن ازدواج با پسرش از او کینه به دل دارد. این زن زخم خورده که حاکم فقط به خاطر ثروتش با او ازدواج کرده شخصیت منفی و گاه قابل ترحم کتاب است. او از مادر فردوس برای فروش اسلحه به انگلیسی ها استفاده می کند.

فردوس زن دیگری است که در خانه عزت الدوله زندگی می کند. مادر او روسپی بوده که بعد از تولد او را رها می کند و معلوم نیست دختر حاکم است یا خیر. این دختر بچه بی پناه در خانه عزت الدوله مورد تجاوز قرار می گیرد و به زور به عقد کس دیگری در می آید. فردوس مثل یک برده زندگی می کند و  همواره مورد نگاه های آزار دهنده عزت الدوله قرار دارد. سیمین تنها یک بار فرصت گلایه به او می دهد آنجا که به زری می گوید: این مادر و پسر مرا بدبخت کردند! در برخی از موقعیت ها زن علیه همنوعش می ایستد که از نکات آزاردهنده سووشون همین است.

زنان دارالمجانین گروه دیگری از زنان سووشون هستند که به دو دلیل از جامعه طرد شده اند: یاآرزوهایشان با جامعه همسو نیست یا اینکه حاکمیت از انعکاس افکار آنان در جامعه هراس دارد. مثل زنی که صورتش را با لاله عباسی تزئین می کند و منتظر خداست تا مردی خداگونه به او عطا کند!

خانم فتوحی زن دیگر حاضر در سووشون، مقالات حقوقی نوشته و شعر می سراید. او متفاوت تر از زری فکر می کند و زنی است که قبل از کشف حجاب رضا خان حجاب خود را برداشته است. این زن کاملا با جامعه خود در تعارض است حتی به برادرش آقای فتوحی هم اعتماد ندارد و معتقد است برادرش شعرهای او را دزدانه با نام خودش در مجله شفق چاپ کرده است.

 مادر یوسف سر پیری مورد بی مهری همسرش قرار می گیرد. شوهر او مجتهد شیراز است که دل به سودابه رقاصه هندی می سپارد. این زن با ایمان به حرم امام حسین می رود و در نهایت فقر و فلاکت می میرد. حتی سودابه هندی هم زن خوشبخت این کتاب نیست. این زن که عامل بدبختی مادر یوسف است، به خاطر تفکرات هندویی اش حاضر نمی شود با مجتهد شیراز ازدواج کند.

خانم صالحی دکترای تاریخ در پایان تاکید کرد: زنانی که سیمین خلق می کند تفاوت بسیاری با زنان سایر کتابها دارند. زنان سووشون دغدغه های زنانه و خواهرانه دارند اما جملگی ناتوانند و شاید در آخر سر از دارالمجانین در آورند. علاوه بر مردان که به زنان به دید جنسی نگاه می کنند، زنان نیز از درک خود واقعی شان ناتوانند و در جایی زن عشیره قشقایی خود را «ما عروت ها» می خواند. هیچکدام از این زنان نقش سیاسی ندارند تنها زری به قیمت یک آسیب عظیم نقش دیگری برای خود بر می گزیند.

در پایان این جلسه بانوان حاضر برداشت های خود را از کتاب با هم به اشتراک گذاشتند. قصه جالب مک ماهون ، خواندن شخصیت های زن منفی داستان با عنوان عایشه و ... ، مترسک بودن زری، تلاش خان کاکا برای دیوانه خواندن زری بعد از مرگ یوسف، ترحم برانگیز بودن شخصیت عزت الدوله از نکاتی بود که حاضران در مورد آن به بحث و تبادل نظر پرداختند. تعدادی از بانوان معتقد بودند که رمان نویس وقایع و واقعیت های جامعه را ثبت می کند و به سبب خطاب های یک شخصیت و یا لحن گفتگوی آنان نمی توان او را به توهین به برخی از مقدسات اهل سنت متهم کرد.  نویسنده در روایت سوم شخص دانا آزاد است تا در ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه وقوع داستان بنویسد و چنین خطاب هایی را نمی توان نگاه اصلی نویسنده تلقی کرد.

 این جلسه با عکس یادگاری جمعی از حاضران و ارائه پیشنهادهایی برای جلسه دوم به پایان رسید. جلسات نقد و بررسی کتاب ویژه بانوان با هدف ثبت خوانش و درک زنان از وقایع یک داستان برگزار می شود. این جلسات تلاش دارد تا به دور از نظریات و فلسفه های موجود ، برداشت های افراد از کتاب به اشتراک گذاشته شود.